ХАТУ-дың тіл сарапшылары, сонымен қатар психологтер қазіргі оқушының бейнесін сипаттады. Олар білім беру процесінің бүгінгі күні қандай болуы керектігін түсіндірді, нәтижесінде біз жас ұрпақтың сауаттылығы мен құзыреттілігінің жоғары деңгейіне қол жеткіздік.
Психолог Юлия Нестеренкова қазіргі оқушының бейнесін сипаттады. Оның айтуынша, бұл осыдан 5-10 жыл бұрынғы оқушы емес.
«Үшінші мыңжылдықтың балалары гаджетпен алғашқы күндерінен бастап таныс, ата-аналар (немесе жақын ересек орта) байқамай, баланы компьютерлік ойындарға және мультсериалдарға бірнеше сағат бойы отырғызып қойғанын өздері де байқамай қалады. Өз тәжірибемде мен балаларына ертегілерді мүлдем оқып бермейтін, оларды қайталап айтып беруін сұрамайтын, тақпақтар мен жаңылтпаштар үйретпейтін ата-аналармен кездесемін. Бұл жалпы ойлау процестерінің қалыптасуына кері әсерін береді, балалар кеш сөйлей бастайды, сөйлеуінде бұзылыстары бар», - дейді Юлия Окровна.
Оның айтуынша, адамның жалпы интеллектісінің қалыптасуы ерте балалық және мектепке дейінгі жаста қалыптасады және ол сөйлеу дағдыларын дамытумен тығыз байланысты, яғни, бірінші сыныпқа баратын әрбір бесінші баланың сөйлеуде, қарым-қатынаста қиындықтары бар, қарым-қатынас дағдысы дамымаған, тапсырманы қабылдау дағдысы жоқ. Бұл оқу процесіне әсер ететіні сөзсіз.
«Мен қазіргі оқушының бейнесін қоршаған ортаның ерекшеліктерін ескере отырып жинауды ұсынамын. Біріншіден: қазіргі балалардың миы визуалды ақпаратқа толы (әлеуметтік желілердегі фотосуреттер мен бейнелер, психофизиологиялық дамуына сәйкес келе бермейтін фильмдерді көрудің қол жетімділігі және компьютерлік ойындар). Екіншіден, олар мүлдем басқа қабылдауды қалыптастырды, бұл жақсы да, жаман да емес. Олар қалыптасқан интеллект пен олардың дүниетанымына байланысты ақпараттың үлкен ағымынан оларды қызықтыратын нәрсені ғана таңдайды. Бұл жерде ата-ана мен мұғалімдерге келіп түсетін ақпаратты сүзу дағдысын дамыту үшін тандемде жұмыс істеу өте маңызды», - деп атап өтті Юлия Окровна.
Психолог отбасындағы тәрбие әрқашан адамның дамуының негізі болғанын және қазір интернеттің әсері туралы қанша айтсақ та, жеке мысал балалардың интернет қызығушылықтарын қалыптастырудағы ең бастысы екенін атап өтеді.
Психолог Татьяна Остапенко қазіргі кезде мектепте балалар ақпаратты қайдан алғысы келетіндігі ескерілмейтіндігін атап өтті.
«Қазіргі кезде оқушы өзіне қызықты ақпаратты алуға тырысады. Таным, жаңа білім алу қажеттілігі жойылған жоқ, ол жай ғана мектептен кетті. Балалар әртүрлі үйірмелерге барып, танымдық бейнелер мен бағдарламаларды тамашалайды, блогерлерге жазылады, олар әртүрлі елдер туралы, заттардың қалай пайда болғандығы, физика, химия, әртүрлі заттар және олардың өмірде қалай қолданылатындығы туралы айтады. Мектеп балалар алғысы келетін нәрсені мүлдем басқа форматта береді», - дейді Татьяна Александровна.
Оның айтуынша, кіші, орта және жоғары буын оқушыларында таным процесі басқаша жүреді. Бастауыш мектепте балалар ойын арқылы, орта буын оқушылары іс-әрекет арқылы, тек жоғары мектеп қарым-қатынас арқылы оқуы керек. Жоғары сынып оқушыларымен сөйлесуге, әңгімелесуге, пікірталас ұйымдастыруға болады.
«Баланың психологиясы 8 жасқа дейін қоршаған әлемді ойын арқылы тануға бейім болады. Ал бізде қалай? Олар нөлінші сыныпқа 5 жасында немесе балабақшаның жоғары тобына келеді, оларға дәптерлер беріледі және бұл дәптерлерде ойын түрі мүлдем жоқ», – дейді Татьяна Александровна.
Қазіргі мектеп оқушыларын сипаттай отырып, Татьяна Остапенко олардың миының жұмысы өзгергенін – клиптік ойлау пайда болғанын атады.
«Сіз бен біз оқуға емес, көруге тырысатынымызды байқадыңыз ба? Біз ең аз мәтінді, визуалды суретті және аудио ақпаратты біріктіруге тырысамыз. Балалар шынымен есте сақтайтын ақпарат аз ғана бөліктерде келеді. Бізде мидың физиологиялық жұмыс істеу тәсілі өзгерді. Яғни, ол бұрын шамамен 1,5 минут жұмыс істеді, 10 секундқа өшіп қалды, содан кейін қайтадан 1,5 минут жұмыс істеді. Бұл өте үлкен алшақтық болды, 1,5 минут ішінде сіз көп ақпарат ала аласыз. Қазір ми 20-30 секунд жұмыс істейді, 10 секунд үзіліс, қайтадан 20-30 секунд жұмыс және 10 секунд үзіліс жасайды. 20-30 секунд ішінде оған аз нәрсе ғана сақтауға болады», - деп хабарлады Татьяна Александровна.
Сабақ барысында Татьяна Остапенко мұғалімдерге клип сияқты – шағын ақпараттық блоктармен – анық, нақтысөйлеуді және көптеген әрекеттерді енгізуді ұсынады.
«Егер біз қызығушылыққа, психологиялық ерекшеліктерді есепке алуға, әлеуметтік ұстанымның өзгеруін – субъекті-субъектілікті ескеретін болсақ, онда олар оқығысы келеді. Олардың білімге деген құштарлығы зор. Олар шөл даладағыдай күйде – олар үшін әрбір ақпарат көзі бұлақ көзі сияқты. Олар гаджеттерде отырады, өйткені олар өздеріне маңызды ақпаратты іздейді. Әлем серпінді дамуда, қазір тез қозғалу керек, демек, ақпарат та тез шығуы керек», – деп кеңес береді Татьяна Александровна.
ХАТУ Тілдер кафедрасының ассистент-профессоры Евгений Медведев психологтер көтеріп отырған мәселе өзекті деп санайды. Ол ойын компонентінің сабақта не үшін болуы керектігін түсіндірді және оны орыс тілі сабақтарында қалай жүзеге асыруға болатынын айтты.
«Материалды ұсынудың ойын түрі, әсіресе бастауыш мектеп жасындағы балалар үшін тиімді. Балаларда логикалық ойлау әлі дамымаған, соның арқасында олар оқу материалын саналы түрде игеріп, оны талдап, кейбір заңдылықтарды анықтай алады»,- деді Евгений Юрьевич.
Оның айтуынша, бала үшін ойын қоршаған әлемді танудың негізгі формасы болып табылады. Сондықтан, оқу материалы ойын түрінде ұсынылған кезде, бала процеске қатысады және қажетті ақпаратты реңктік режімде, ойын кейіпкерлерімен, түстермен, дыбыстармен және т.б. байланыстар арқылы игере алады. Мысал ретінде Евгений Медведев Akelius, ЮНИСЕФ және ХАТУ бірлесіп жүзеге асыратын басқа елдерден келген балалардың сауаттылығын арттыру жобасын атады.
«Тіл үйрену үшін электронды құралды қолдануды көздейтін «Акелиус» жобасы шет тілін енді ғана үйреніп жатқан балалармен жұмыс істейтін мұғалім үшін жақсы көмек болып табылады, өйткені «Акелиустағы»тапсырмалар ойын әдістемесін пайдалана отырып әзірленген», – деп атап өтті Евгений Юрьевич.
ХАТУ 2021 жылдың қараша айынан бастап Akelius және ЮНИСЕФ-пен бірлескен жобаға қатысады. Бұл бастама қиын жағдайға тап болған балаларды әлеуметтендіруге бағытталған. Жобаға Қазақстанның 9 мектебі қатысады, олардың мұғалімдері Akelius платформасын пайдалана отырып, аралас оқыту форматында сабақ өткізеді.
Пилоттық жоба аяқталған кезде (ақпан, 2023) Akelius платформасында 250 бала білім алады деп күтілуде, ал аралас форматтағы тілді оқыту әдістемесі басқа пәндер бойынша сауаттылықты арттыру және цифрлық ортада оқыту үшін үлгі болады.